Etiopia - ojczyzna kawy
Codziennie na świecie wypija się ponad 2,2 miliarda filiżanek kawy. Daje jej to zaraz za herbatą zaszczytne 2. miejsce (jeśli nie liczyć wody) wśród najczęściej spożywanych na świecie napojów bezalkoholowych. Ale jak i gdzie ludzie zaczęli pić kawę i co wspólnego miały z tym kozy? Zapraszamy na wyprawę do ojczyzny kawy – Etiopii.
POCZĄTKI KAWY
Na początek przeniesiemy się nie tylko w przestrzeni, ale również w czasie i to aż o tysiąc lat. Początki kawy są związane z licznymi legendami o tym, w jaki sposób człowiek zaczął ją spożywać. Wszystkie mają jednak wspólny mianownik – pobudzające właściwości kawy zostały przez ludzi podpatrzone u zwierząt. Najczęściej zwierzęciem, które bardzo chętnie jadło jagody rośliny coffea arabica, były kozy. Co ciekawe inspirując się zwyczajami tych zwierząt początkowo ludzie jedli całe owoce. Dopiero później Etiopczycy zaczęli palić ziarna kawowca i parzyć uwielbiany na całym świecie napój. Etiopski sposób parzenia kawy jest pewnego rodzaju rytuałem, który jest praktykowany do dziś i ma ogromne znaczenie społeczne dla utrzymywania więzi rodzinnych i sąsiedzkich.
ETIOPSKI RYTUAŁ
Kawowy rytuał jest powtarzany w etiopskich domach codziennie po 3 razy (rano, w środku dnia i wieczorem). Wykonywanie wszystkich czynności jest zdecydowanie domeną kobiet, na ogół matki i pani domu, choć czasem również zadanie to jest powierzane córkom. Rytuał trwa około dwóch godzin i obejmuje wszystkie fazy parzenia kawy – od palenia zielonych pestek kawowca, aż do delektowania się filiżanką gotowej kawy. Na początku ziarna kawy są myte i prażone nad paleniskiem w naczyniu przypominającym głęboką patelnię. Równolegle w specjalnym dzbanku, nazywanym jebena, gotowana jest woda. Gdy ziarna uzyskają brązowy kolor, przekłada się je do naczynia przypominającego moździerz (mukecha – moździerz; zenezena – tłuczek) i ręcznie rozgniata się ziarna, aż do momentu, gdy zostaną sproszkowane. Następnie zmieloną kawę dosypuje się do jebeny i przez chwilę gotuje. Po chwili dzbanek jest zdejmowany z paleniska i kawa jest rozlewana z pewnej wysokości (około 30-40 cm) do filiżanek. Częstym zwyczajem jest podawanie pierwszej filiżanki kawy najstarszej osobie przebywającej w domu (zarówno jeśli chodzi o gospodarzy lub gości). W różnych regionach Etiopii „doprawia” się kawę dodając masło, miód oraz w zależności od upodobania przyprawy: sól, cynamon, pieprz, kardamon lub goździki.
Etiopka podczas przygotowania kawy zgodnie z tamtejszym rytuałem. Fot. Gonia Zduńczyk
UPRAWA KAWY W ETIOPII
Kawa od stuleci odgrywa ogromną rolę w życiu codziennym Etiopczyków nie tylko przez tradycyjne rytuały, jak ten opisany powyżej, ale jest również źródłem zarobku dla znaczącej liczby mieszkańców kraju. Pośrednio lub bezpośrednio w przemyśle kawowym w Etiopii pracuje blisko 15 milionów mieszkańców (czyli około 15% populacji – dane za rok 2014). W Etiopii można wyróżnić trzy główne rodzaje systemów zbierania kawy. Pierwszym z nich są zbiory z dziko rosnących lasów kawowych, gdzie krzewy kawowca rosną głównie w towarzystwie innych gatunków drzew i krzewów zapewniających im cień. Ze względu na małą produktywność oraz trudności w zbieraniu owoców w takich lasach ta forma produkcji jest mało popularna i praktykowana głównie w południowo-zachodniej części kraju. Absolutnym przeciwieństwem tej metody są wielkopowierzchniowe farmy kawowe wykorzystujące wszelkie zdobycze agrotechniki. Jednak największą rolę, jeżeli chodzi o zatrudnienie i produkcję kawy w Etiopii, stanowią małe przydomowe plantacje, które odpowiadają za blisko 95% całkowitej etiopskiej produkcji kawy. Głównymi regionami uprawnymi kawy w Etiopii jest jej południowo-zachodnia i południowa część kraju, gdzie kawowce mają idealne warunki do rozwoju na zboczach Wyżyny Abisyńskiej (kawa rośnie tu od 1400 do 2200 m n.p.m., w temperaturze około 15-25oC). Od regionów uprawnych swoje nazwy wzięły również najpopularniejsze odmiany etiopskich kaw – Sidamo, Harrar czy Yirgacheffe. Co ciekawe kawa ma również ogromne znaczenie w wymianie zagranicznej, gdyż stanowi niemal ¼ przychodów z eksportu wszystkich towarów z Etiopii. Rocznie w Etiopii produkuje się 450 tys. ton kawy (2018), co czyni ją największym w Afryce i 5. największym na świecie producentem kawy. Pomimo tak ogromnego znaczenia dla kraju zarówno w aspekcie kulturowym, jak i ekonomicznym uprawa kawy w Etiopii ma również swoje problemy.
Górskie krajobrazy Etiopii. Fot. Gonia Zduńczyk
WYZWANIA DLA KAWY
Wiele z nich jest specyficznych dla rolnictwa krajów rozwijających się – brak wykorzystania nowych technologii i technik uprawy poprawiających wydajność, problem współpracy farmerów z państwem – brak wsparcia ze strony rządu i brak rządowych instytucji wspierających rolników w zakresie uprawy oraz promocji etiopskiej kawy za granicą. Co interesujące jednym z najważniejszych czynników wpływających na porzucanie przez niektórych rolników upraw kawy jest mocniejszy stymulant – khat (czyt. czat). Jest to bardzo popularny w kręgu kultury arabskiej roślina o wdzięcznej polskiej nazwie czuwaliczka jadalna, której żucie ma efekt narkotyczny. W krajach arabskich jest on tak popularny, że nawet w niedalekim Jemenie (niedalekim od Etiopii), który w naszym kraju większości osób kojarzyć się będzie z wojną domową i ogromną klęską głodu, liście tej rośliny są żute przez 90% społeczeństwa – nawet przez kilkuletnie dzieci i starców. Co jednak przesądza o popularności tej rośliny wśród etiopskich rolników? Przede wszystkim wysoka cena, trzy- lub czterokrotne zbiory w ciągu roku i małe wymagania klimatyczne oraz odporność na szkodniki.
Nie chcieliśmy kończyć tego wpisu takim negatywnym akcentem, ale nawet w swojej ojczyźnie o tak bogatej tradycji i kulturze uprawy i picia kawy, musi ona walczyć o swoje miejsce. Z całego serca polecamy jednak wszystkim kawoszom (i nie tylko) odwiedzenie tego pięknego kraju i korzystając z ogromnej gościnności mieszkańców skorzystać z okazji i wziąć udział w rytuale parzenia kawy. Dla tych, którzy póki co nie zdecydują się na taką wyprawę, polecamy znajdującą się w naszej ofercie kawę Ethiopia Sidamo, aby poczuć wyrazisty smak i aromat etiopskiej kawy. A może nawet spróbować odprawić w domowym zaciszu etiopski rytuał i nieco ubarwić filiżankę kawy miodem i przyprawami?
